Çin Xalq Respublikası, son illərdə təhsil sahəsində göstərdiyi sürətli inkişaf və qlobal əmək bazarına uyğunlaşma bacarığı ilə dünya miqyasında diqqət çəkən ölkələrdən birinə çevrilmişdir. Bu ölkədə təhsil sistemi dövlətin strateji inkişaf prioritetləri arasında yer almaqla yanaşı, həm daxili sosial sabitliyin təmin olunmasına, həm də beynəlxalq rəqabətə davamlı elmi və texnoloji kadrların hazırlanmasına xidmət edir. Çin hökuməti, xüsusilə 21-ci əsrin əvvəllərindən etibarən təhsilə ayrılan büdcəni ciddi şəkildə artırmış, dünya universitet reytinqlərində yüksəlmək və əcnəbi tələbələr üçün cazibədar təhsil mərkəzinə çevrilmək üçün bir çox islahatlar həyata keçirmişdir.
Çin təhsil sisteminin ümumi strukturu
Çində təhsil sistemi mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunur və Təhsil Nazirliyi tərəfindən tənzimlənir. Təhsil prosesi aşağıdakı mərhələlərə bölünür:
- İbtidai təhsil (小学 – Xiaoxue)
- Orta təhsil
- Alt orta məktəb (初中 – Chuzhong)
- Yuxarı orta məktəb (高中 – Gaozhong)
- Ali təhsil (大学 – Daxue)
- Kollec dərəcəsi (专科 – Zhuanke)
- Bakalavr (本科 – Benke)
- Magistratura (硕士 – Shuoshi)
- Doktorantura (博士 – Boshi)
İbtidai və orta təhsil məcburidir və ümumilikdə 9 illik icbari təhsil çərçivəsində həyata keçirilir. Bu dövr 6 il ibtidai və 3 il alt orta təhsili əhatə edir.
İbtidai və orta təhsil mərhələləri
Çində ibtidai məktəblər adətən 6 illikdir və uşaqlar 6 yaşdan məktəbə qəbul olunurlar. İbtidai təhsil zamanı əsas diqqət yazı, oxu, riyaziyyat və ictimai davranış qaydalarına yönəldilir. Bu mərhələdə dövlət tərəfindən tərtib olunmuş vahid kurikulum tətbiq edilir.
Alt orta məktəbdə (junior middle school) isə şagirdlər fizika, kimya, biologiya, tarix, coğrafiya, xarici dil (adətən ingilis dili) və informasiya texnologiyaları kimi fənlərlə tanış olurlar.
Yuxarı orta məktəb (senior high school) isə daha ixtisaslaşmış təhsil mərhələsidir və burada şagirdlər “elm” (理科 – Lǐkē) və ya “humanitar” (文科 – Wénkē) istiqamətini seçə bilirlər.
Ali təhsil mərhələsi və strukturu
Çin ali təhsil sistemi dörd əsas pillədən ibarətdir:
- Kollec təhsili – 2-3 illik proqramlardır və praktik ixtisaslara fokuslanır. Bu pillə ali təhsilin baza səviyyəsi sayılır və məzunlar adətən texniki sahələrdə çalışırlar.
- Bakalavr proqramları – 4 illik klassik ali təhsil pilləsidir. Tibbi və mühəndislik sahələrində isə bu müddət 5 ilə qədər uzana bilər.
- Magistratura proqramları – Adətən 2-3 il çəkir və daha çox tədqiqat yönümlüdür.
- Doktorantura proqramları – Ən az 3 illik müddəti əhatə edir və geniş tədqiqat işi tələb olunur.
Təhsil müəssisələrinin tipləri
Çində ali təhsil müəssisələri aşağıdakı əsas kateqoriyalara bölünür:
- Dövlət universitetləri (公立大学 – Gongli Daxue) – Təhsil Nazirliyi və ya yerli hökumətlər tərəfindən maliyyələşdirilir.
- Özəl universitetlər (民办大学 – Minban Daxue) – Şəxsi kapital hesabına fəaliyyət göstərir.
- Elmi-tədqiqat institutları ilə bağlı universitetlər – Tədqiqat yönümlü ali təhsil müəssisələridir.
Çində 2024-cü ilin sonu etibarilə 3000-dən çox ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir və onlardan təxminən 150-si beynəlxalq reytinqlərdə yer alır. Məsələn, Tsinghua University, Peking University, Fudan University və Zhejiang University dünyada ən yüksək səviyyəli Çin universitetləri sırasındadır.
Gaokao: Çin universitetlərinə qəbul imtahanı
Çin universitetlərinə daxil olmaq üçün tələbələrin iştirak etdiyi ən mühüm imtahan Gaokao adlanır (高考 – gāokǎo). Bu imtahan milli səviyyədə keçirilir və yüksək rəqabətlidir. Gaokao nəticələri tələbənin universitet seçimini və gələcək təhsil istiqamətini müəyyənləşdirir.
İmtahanda aşağıdakı sahələr üzrə suallar olur:
- Çin dili və ədəbiyyatı
- Riyaziyyat
- Xarici dil (adətən ingilis dili)
- Seçmə fənlər: fizika, kimya, biologiya, tarix, coğrafiya və s.
Xarici tələbələr isə Gaokao əvəzinə müxtəlif beynəlxalq qəbul imtahanları (SAT, IELTS, HSK və s.) nəticələrinə əsasən qəbul ala bilirlər.
Xarici tələbələr üçün imkanlar və tələblər
Çin hökuməti və universitetləri əcnəbi tələbələr üçün çoxsaylı proqramlar və güzəştlər təqdim edir. Əsas tələblər:
- Minimum 12 illik təhsil (attestat)
- IELTS/TOEFL və ya HSK (Çin dili imtahanı)
- Tərcümə edilmiş və notarial təsdiqli sənədlər
- Tibbi arayış və sağlamlıq yoxlaması
- Pasport və viza (X-visa)
Əcnəbi tələbələr Çində həm Çin dilində, həm də ingilis dilində keçirilən proqramlarda iştirak edə bilərlər.
Əsas ixtisas sahələri və proqramların təsnifatı
Çin universitetləri beynəlxalq səviyyədə akkreditasiya olunmuş və çoxşaxəli proqramlara malikdir. Bu proqramlar adətən aşağıdakı fakültə və sahələr üzrə qruplaşdırılır:
- Təbii elmlər və mühəndislik
- Elektronika və telekommunikasiya
- Mexanika mühəndisliyi
- İnformasiya texnologiyaları
- Süni intellekt və robototexnika
- Fizika, riyaziyyat, kimya
- Tibb və biotexnologiya
- Ümumi tibb (MBBS)
- Əczaçılıq
- Biotibb mühəndisliyi
- Stomatologiya
- İctimai səhiyyə
- İqtisadiyyat və idarəetmə
- Beynəlxalq ticarət
- Maliyyə mühəndisliyi
- Menecment və marketinq
- İqtisadi nəzəriyyə
- Humanitar elmlər
- Çin dili və ədəbiyyatı
- Beynəlxalq münasibətlər
- Sosial antropologiya
- Politologiya və fəlsəfə
- İncəsənət və memarlıq
- Rəssamlıq, dizayn və qrafika
- Şəhərsalma və memarlıq
- Musiqi və teatr sənətləri
Hər ixtisas üzrə tədris proqramları geniş təcrübəyə, texnologiyaya və praktikaya əsaslanır. İxtisaslara qəbul zamanı tələbənin akademik nəticələri, dil səviyyəsi və maraqları nəzərə alınır.
Texnologiya və tibb sahəsində nüfuzlu proqramlar
Çin texnologiya və tibb sahələrində dünya ilə rəqabət aparmaq üçün xüsusi universitetlər ayırmışdır. Aşağıdakı ali məktəblər bu sahələrdə nüfuz qazanmışdır:
- Tsinghua University – mühəndislik və texnologiya sahəsində Asiyada birinci
- Fudan University – tibb və biologiya sahəsində qabaqcıl tədris strukturu
- Shanghai Jiao Tong University – texniki sahələr və proqramlaşdırma üzrə ixtisaslaşma
- Sun Yat-sen University – ictimai səhiyyə və əczaçılıq üzrə aparıcı mərkəz
MBBS proqramları Çin universitetlərində əcnəbilər üçün xüsusi olaraq ingilis dilində tədris olunur və Dünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) tərəfindən tanınır. Bu proqramlarda klinik təcrübə Çinin ən böyük xəstəxanalarında keçirilir.
Təhsil haqları və təqaüd proqramları
Çində ali təhsil ödənişlidir, lakin əcnəbi tələbələr üçün müxtəlif təqaüdlər təqdim olunur. Ən çox istifadə olunan təqaüd növləri bunlardır:
Təhsil haqları
| Təhsil səviyyəsi | İllik təhsil haqqı (USD) | İxtisaslar üzrə fərq |
|---|---|---|
| Bakalavr | 2500 – 5000 | Tibb sahələrində 6000+ |
| Magistratura | 3000 – 7000 | MBA, mühəndislikdə yüksəkdir |
| Doktorantura | 4000 – 8000 | Tədqiqat sahələri daha bahalıdır |
Təqaüdlər
- Chinese Government Scholarship (CSC)
- Tam təqaüdlü (təhsil haqqı, yataqxana, aylıq təqaüd, tibbi sığorta)
- Confucius Institute Scholarship
- Çin dili və mədəniyyəti sahəsində təhsil alanlar üçün
- Provincial Government Scholarships
- Şanxay, Pekin və digər əyalətlər tərəfindən ayrılır
- Bilateral Exchange Scholarships
- Azərbaycan və Çin arasında razılaşmalar əsasında təqdim olunur
Çində təhsil prosesi, sadəcə bir akademik sistem deyil, həm də ölkənin iqtisadi, texnoloji və sosial inkişafının mühüm dayağıdır. Çin dövləti təhsilə geniş strategiya ilə yanaşaraq, tədris infrastrukturunu dünya səviyyəsinə çatdırmağa nail olmuşdur. Bu gün Çin universitetləri yalnız Asiyada deyil, bütün dünyada rəqabətə davamlı təhsil mərkəzləri kimi çıxış edir.
İbtidai mərhələdən başlayaraq doktoranturaya qədər olan bütün təhsil pillələri sistemli şəkildə qurulub, tədris proqramları isə həm klassik, həm də texnoloji yeniliklərlə zəngindir. Çində təhsil alan tələbələr yalnız bilik qazanmır, həm də beynəlxalq tədqiqat və texnologiya mərkəzlərinə inteqrasiya olurlar.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Çin universitetlərinə qəbul üçün hansı sənədlər tələb olunur?
Çin universitetlərinə qəbul üçün əsas sənədlər bunlardır: tərcümə edilmiş attestat və ya diplom, notarial təsdiq, dil sertifikatı (HSK və ya IELTS/TOEFL), pasport nüsxəsi, sağlamlıq arayışı, motivasiya məktubu və tövsiyə məktubları.
2. Çin təhsil sistemi hansı mərhələlərdən ibarətdir?
Çin təhsil sistemi 6 illik ibtidai təhsil, 3 illik alt orta təhsil, 3 illik yuxarı orta təhsil və ali təhsil (kollec, bakalavr, magistr, doktorantura) mərhələlərindən ibarətdir.
3. Gaokao imtahanı nədir və kimlər üçün nəzərdə tutulub?
Gaokao – Çin vətəndaşları üçün milli universitet qəbul imtahanıdır. Xarici tələbələr üçün bu imtahan məcburi deyil; onlar beynəlxalq imtahanlar və sənədlərlə qəbul ola bilirlər.
4. Xarici tələbələr Çində ingilis dilində təhsil ala bilərmi?
Bəli, bir çox Çin universiteti beynəlxalq tələbələr üçün ingilis dilində bakalavr və magistr proqramları təqdim edir. Xüsusilə MBBS, mühəndislik və biznes sahələri geniş yayılmışdır.
5. Çində təhsil haqları nə qədərdir?
Çində illik təhsil haqları bakalavr pilləsi üçün 2500–5000 USD, magistratura üçün 3000–7000 USD, doktorantura üçün 4000–8000 USD civarındadır. Tibb və mühəndislik sahələrində bu rəqəmlər daha yüksək ola bilər.
6. Çin hökuməti hansı təqaüdləri təqdim edir?
Əsas təqaüdlər: Chinese Government Scholarship (CSC), Confucius Institute Scholarship, əyalət hökuməti təqaüdləri və ikitərəfli razılaşma əsasında verilən təqaüdlərdir. Bu təqaüdlər təhsil haqqını, yaşayış xərclərini və tibbi sığortanı əhatə edir.
7. Çin universitetlərində hansı ixtisaslar daha populyardır?
Mühəndislik, kompüter elmləri, tibb, beynəlxalq münasibətlər, Çin dili və iqtisadiyyat sahələri əcnəbi tələbələr arasında ən populyar ixtisaslar sırasındadır.
8. Azərbaycanlı tələbələr Çin universitetlərinə necə müraciət edə bilərlər?
Azərbaycanlı tələbələr Çin universitetlərinə birbaşa müraciət edə və ya CSC təqaüd portalı vasitəsilə onlayn sənəd göndərə bilərlər. Eyni zamanda, Pekin və Bakıda fəaliyyət göstərən təhsil agentlikləri də prosesdə kömək edə bilərlər.
9. Çində yaşayış və yataqxana şəraiti necədir?
Universitetlərin çoxu əcnəbi tələbələr üçün müasir yataqxanalar təqdim edir. Yataqxanalar adətən 2 nəfərlik otaqlardan ibarətdir, içində sanitar qovşağı, internet və təhlükəsizlik sistemi mövcuddur. Aylıq yaşayış xərcləri 200–400 USD civarındadır.
10. Çin diplomları Azərbaycanda tanınırmı?
Bəli, Çin Xalq Respublikasının bir çox aparıcı universitetlərinin diplomları Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və digər müvafiq qurumlar tərəfindən tanınır. Amma tanınma üçün konkret universitet və proqram üzrə nostrifikasiya tələb oluna bilər.
