Yaponiyada Təhsil Haqqı : Dövlət , Özəl Universitetlərdə
Yaponiyada təhsil haqqı və ümumilikdə təhsil sisteminin maliyyə strukturu son illərdə Azərbaycanlı tələbələrin ən çox maraqlandığı mövzulardan birinə çevrilib. Yaponiyanın yüksək təhsil standartları, müasir texnologiyaya əsaslanan elmi-tədqiqat imkanları, mədəni müxtəlifliyi və güclü akademik ənənələri dünya miqyasında tanınır. Lakin bu imkanlardan yararlanmaq üçün xarici tələbələr, xüsusilə də Azərbaycan və digər MDB ölkələrindən gələn tələbələr üçün təhsil haqqının məbləği, onun ödənilmə formaları və əlavə xərclər ciddi şəkildə ön plana çıxır. Yaponiyada təhsil almaq istəyən hər bir gənc və ya ailə üçün maliyyə planlaması aparmaq vacibdir. Ona görə də Yaponiyada təhsil haqqı mövzusu təkcə universitet ödənişlərini deyil, həm də digər maliyyə aspektlərini əhatə etməlidir.
Yaponiyada Təhsil Sisteminin Xüsusiyyətləri və Strukturu
Yaponiyada təhsil sistemi beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə qurulub və özünəməxsus modelləri ilə fərqlənir. Orta məktəbi bitirən şagirdlər əvvəlcə bakalavr pilləsinə daxil olurlar. Bakalavr proqramları adətən 4 il davam edir. Magistratura 2 il, doktorantura isə ən azı 3 il çəkir. Dövlət universitetləri və özəl universitetlər arasında həm təhsil keyfiyyəti, həm də ödənişlər baxımından fərqlər var. Yaponiyada 800-dən çox ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir ki, bunlardan 86-sı dövlət, qalanı isə özəl universitetlərdir. Tələbələrin böyük əksəriyyəti məhz özəl ali təhsil müəssisələrində təhsil alır. Dövlət universitetləri daha çox elmi-tədqiqat yönümlü, özəl universitetlər isə innovativ yanaşmalar və fərqli tədris proqramları ilə seçilir.
Yaponiyada Təhsil Haqqının Müxtəlifliyi və Ümumi Məbləğlər
Yaponiyada təhsil haqqı ali təhsil müəssisəsinin növünə, ixtisas seçiminə, proqramın müddətinə və universitetin yerləşdiyi bölgəyə görə dəyişir. Dövlət universitetlərində təhsil haqqı özəl universitetlərə nisbətən daha aşağıdır. Yaponiyada dövlət universitetlərinin illik təhsil haqqı orta hesabla 535,800 yen təşkil edir. Qeyd edək ki, bu məbləğ universitetdən-universitetə cüzi fərqlənə bilər. Özəl universitetlərdə isə illik təhsil haqqı 800,000 yen-dən başlayıb, bəzi ixtisaslar üzrə 2,000,000 yenə qədər yüksələ bilər. Xüsusilə tibb, stomatologiya və farmasiya kimi ixtisaslarda təhsil haqqı daha yüksək olur. Humanitar və sosial elmlər üzrə isə ödənişlər nisbətən aşağıdır. Magistr və doktorantura pilləsində də ödənişlər pilləyə uyğun şəkildə artır.
Təhsil Pillələrinə görə Təhsil Haqqı
Təhsil pillələri üzrə təhsil haqqı fərqli məbləğlərdə olur. Bakalavr pilləsində dövlət universitetlərində bir illik təhsil haqqı demək olar ki, sabitdir və təxminən 535,800 yen təşkil edir. Magistratura pilləsində də oxşar məbləğ tətbiq olunur, lakin bəzi ixtisaslarda bu rəqəm dəyişə bilər. Doktorantura proqramlarında isə ümumilikdə magistraturadan fərqli yüksək məbləğ yoxdur, lakin elmi-tədqiqat imkanlarına və laboratoriyalardan istifadə imkanlarına görə əlavə ödənişlər tələb oluna bilər. Özəl universitetlərdə hər bir pillədə ödənişlər daha yüksək olur və əlavə qeydiyyat rüsumları da əlavə edilir. Yaponiyada ali təhsilə qəbul zamanı ilk ildə tələb olunan qeydiyyat haqqı (adətən 282,000 yen) bütün universitetlər üçün məcburidir və bir dəfə ödənilir.
Dövlət və Özəl Universitetlərdə Təhsil Haqqının Müqayisəsi
Yaponiyada dövlət və özəl universitetlər arasında təhsil haqqı baxımından ciddi fərqlər mövcuddur. Dövlət universitetləri daha çox dövlət dəstəyi aldığı üçün ödənişlər aşağı olur. Özəl universitetlər isə dövlət maliyyəsindən kənar, öz resursları hesabına fəaliyyət göstərdiyindən ödənişlər yüksək olur. Dövlət universitetlərində bir illik təhsil haqqı 535,800 yen olduğu halda, özəl universitetlərdə bu rəqəm 800,000-2,000,000 yen aralığında dəyişir. Bu fərqlər təkcə təhsil haqqı ilə məhdudlaşmır, əlavə xidmətlər, yataqxana, laboratoriya və idman qurğularının istifadəsi üçün də müxtəlif ödənişlər tələb oluna bilər. Bundan başqa, bəzi prestijli özəl universitetlərdə ingilis dilli proqramlarda təhsil haqqı daha da yüksək ola bilər.
İxtisaslara görə Təhsil Haqqı
İxtisas seçimi də təhsil haqqının müəyyənləşdirilməsində əsas faktorlardan biridir. Mühəndislik, texnologiya, tibb, stomatologiya və farmasiya ixtisaslarında ödənişlər ən yüksək səviyyədə olur. Tibb təhsili Yaponiyada ən bahalı sahələrdən biridir və illik təhsil haqqı bəzi hallarda 3,000,000 yenə qədər yüksələ bilər. Humanitar, sosial elmlər, ədəbiyyat və tarix ixtisaslarında isə illik təhsil haqqı 800,000-1,200,000 yen aralığında dəyişir. İqtisadiyyat, biznes və menecment sahələrində də ödənişlər yüksəkdir. Dövlət universitetlərində ixtisaslar arası fərq çox böyük olmasa da, özəl universitetlərdə fərq kifayət qədər nəzərəçarpacaq dərəcədədir.
Xarici Tələbələr üçün Təhsil Haqqı və Xüsusi Qaydalar
Yaponiyada xarici tələbələr üçün təhsil haqqı, adətən, yerli tələbələrlə eyni səviyyədə olur. Yəni, dövlət universitetlərində Azərbaycan və digər ölkələrdən gələn tələbələr də 535,800 yen ödəyir. Lakin bəzi özəl universitetlərdə, xüsusilə ingilis dilli proqramlarda və ya xüsusi beynəlxalq proqramlarda xarici tələbələr üçün ödənişlər bir qədər fərqli ola bilər. Bəzi hallarda xarici tələbələrə əlavə güzəştlər və ya ödəniş azaldılması imkanları da təqdim olunur. Bundan əlavə, dövlət tərəfindən maliyyələşən MEXT (Monbukagakusho) kimi beynəlxalq təqaüd proqramları xarici tələbələr üçün təhsil haqqını tam və ya qismən ödəyə bilir. Universitetlərin öz daxili təqaüd imkanları da mövcuddur.
Təhsil Haqqı ilə yanaşı Digər Xərclər
Yaponiyada təhsil almaq istəyən tələbələrin yalnız təhsil haqqını deyil, gündəlik həyat xərclərini də nəzərə alması vacibdir. Yaşayış, qida, nəqliyyat, sığorta, dərslik və ləvazimatlar kimi xərclər təhsil haqqı ilə müqayisədə bəzən daha çox ola bilər. Orta hesabla bir tələbənin Yaponiyada aylıq yaşayış xərcləri 80,000-150,000 yen arasında dəyişir. Böyük şəhərlərdə, xüsusilə Tokio və Osaka kimi mərkəzlərdə bu məbləğ daha yüksək ola bilər. Yataqxanalar və tələbə evləri dövlət universitetlərində daha əlverişli qiymətlərlə təqdim edilir, özəl sektorun yataqxanalarında isə ödənişlər yüksək olur. Bütün bu xərcləri nəzərə alaraq, tələbələrin ümumi illik xərci bəzi hallarda 2,000,000-2,500,000 yenə qədər yüksələ bilər.
Təhsil Haqqının Ödənişi və Maliyyə Planlaması
Yaponiyada təhsil haqqının ödənilməsi prosesi çox dəqiq və şəffafdır. Universitetə qəbul zamanı tələbələr ilkin qeydiyyat haqqını və ilk semestrin ödənişini ödəməlidir. Sonrakı illərdə təhsil haqqı adətən iki hissəyə bölünərək semestrlik şəkildə ödənilir. Ödəniş forması bank köçürməsi və ya onlayn ödəniş sistemləri ilə həyata keçirilir. Xarici tələbələr üçün universitetlər, adətən, ödənişdə gecikmə və ya çətinlik yaranarsa, müəyyən müddət güzəşt də tətbiq edə bilir. Təhsil haqqının vaxtında ödənilməsi tələbənin statusuna birbaşa təsir edir. Əgər ödəniş gecikərsə və ya tam edilməzsə, universitet tələbəni dərslərdən və imtahanlardan uzaqlaşdıra bilər.
Təqaüdlər və Güzəştlər
Yaponiyada təhsil haqqının ən böyük maliyyə yükü olduğunu nəzərə alaraq, həm dövlət, həm də özəl universitetlər müxtəlif təqaüd və güzəşt proqramları təqdim edir. MEXT, JASSO və digər beynəlxalq təqaüd proqramları xarici tələbələrə tam və ya qismən təhsil haqqı azadlığı verir. Universitetlərin öz daxili təqaüdləri də geniş yayılıb. Təqaüd üçün müraciət prosesi rəqabətlidir, əsasən akademik göstəricilər, sosial fəaliyyət, maliyyə ehtiyac və universitetlərin tələblərinə uyğunluq əsas götürülür. Təqaüdlər yalnız təhsil haqqının deyil, bəzi hallarda yaşayış xərclərinin də müəyyən hissəsini qarşılayır. Həmçinin, universitetlərin sosial dəstək fondları vasitəsi ilə təhsil haqqının bir hissəsinin ödənilməsində güzəşt imkanları mövcuddur.
Təhsil Haqqı və Gələcək Perspektivlər
Yaponiyada ödənilən təhsil haqqı, tələbənin gələcək karyera imkanlarını və sosial statusunu artırmaq baxımından mühüm rol oynayır. Yapon diplomu dünyanın bir çox ölkəsində yüksək qiymətləndirilir və tələbəyə beynəlxalq əmək bazarında rəqabət üstünlüyü verir. Tələbələr təhsillərini başa vurduqdan sonra Yaponiyada qalıb işləmək imkanına da malik olurlar. Bu isə, xüsusilə texnologiya, elm, tibb və iqtisadiyyat sahələrində ciddi gəlir mənbəyinə çevrilə bilər. Bir çox universitet məzunlara işə düzəlməkdə kömək edir və praktika proqramları təşkil edir. Bütün bu imkanlar, təhsil haqqının geri dönüşünü təmin edən əsas faktorlardandır.
Son Dəyişikliklər və Yeniliklər
Son illərdə Yaponiyada təhsil haqqı siyasətində bir sıra yeniliklər və dəyişikliklər müşahidə olunur. Xüsusilə pandemiyadan sonra bir çox universitet onlayn və qarışıq tədris modellərinə keçib və bu səbəbdən bəzi proqramlarda təhsil haqqı azaldılıb və ya yeni ödəmə modelləri təqdim olunub. Həmçinin, bəzi universitetlər beynəlxalq tələbələr üçün əlavə təqaüd yerləri və xüsusi güzəştlər tətbiq etməyə başlayıb. Dövlət dəstəyi ilə xarici tələbələrin sayının artırılması üçün xüsusi proqramlar hazırlanıb və bu proqramlarda iştirak edənlərə əlavə maliyyə dəstəyi göstərilir.
Yaponiyada təhsil haqqı mövzusu yalnız universitetə ödənilən rüsumlarla məhdudlaşmır. Tələbələr və ailələri üçün əsas məsələ təhsil haqqı ilə yanaşı gündəlik həyat xərclərini, yaşayış, qida, nəqliyyat və digər əlavə xərcləri də düzgün planlaşdırmaqdır. Dövlət və özəl universitetlər arasında təhsil haqqı baxımından ciddi fərqlər mövcuddur və ixtisas seçimi də ödənişləri birbaşa təsir edir. Yaponiyada təhsil almaq istəyən Azərbaycanlı tələbələr üçün ən böyük üstünlük, yerli tələbələrlə bərabər şərtlərlə təhsil ala bilmə imkanının olması və geniş təqaüd proqramlarının mövcudluğudur. Düzgün maliyyə planlaması, təqaüdlərdən istifadə və səmərəli həyat tərzi sayəsində Yaponiyada təhsil almaq hər kəs üçün real və əlçatan hədəfə çevrilir. Təhsil haqqı ilkin baxışda yüksək görünsə də, Yaponiyada əldə olunan akademik bilik və praktiki bacarıqlar gələcək üçün böyük dəyər yaradır.
