Son illərdə Rusiyada təhsil sistemində baş verən texnoloji və institusional dəyişikliklər nəticəsində distant və qiyabi təhsil formalı proqramlara maraq əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu artım təkcə pandemiyanın doğurduğu zərurətdən qaynaqlanmır, həm də müasir insanın iş və ailə həyatı ilə təhsilini paralel şəkildə davam etdirmək istəyindən irəli gəlir. Həm dövlət, həm də özəl sektor bu prosesə ciddi diqqət ayırır və daim inkişaf edən onlayn platformalar, qanunvericilikdə atılan addımlar, universitetlərin tədris siyasətindəki yeniliklər bu sahənin aktuallığını daha da artırır.
Bütün bunların fonunda Rusiyada distant və qiyabi təhsilin mahiyyəti, imkanları və Azərbaycanlı tələbələr üçün praktiki yolları ayrıca araşdırılmağa ehtiyac duyur. Ənənəvi təhsil formatları ilə müqayisədə, yeni modellər daha çox çeviklik, maliyyə qənaəti və karyera inkişafı imkanı təklif edir. Müasir dövrdə təhsilin yalnız auditoriyada deyil, həm də rəqəmsal mühitdə əldə olunması, fərdi və peşəkar inkişaf baxımından yeni bir mərhələ açır.
Rusiyada Distant və Qiyabi Təhsilin Anlayışı və Fərqləri
Rusiyada distant təhsil dedikdə tələbənin fiziki olaraq universitetdə iştirak etmədən, dərslərin əsasən internet üzərindən, xüsusi platformalar və proqramlar vasitəsilə öyrədilməsi nəzərdə tutulur. Burada tələbə istənilən yerdən, istədiyi zaman dərslərə qoşula, dərs materiallarına baxa və müəllimlə interaktiv şəkildə əlaqə saxlaya bilir. Bu model xüsusilə texnologiya ilə işləməyi bacaran, öz vaxtını sərbəst planlaşdırmaq istəyən gənclər arasında populyarlaşıb.
Qiyabi təhsil isə hələ də ənənəvi komponentləri qoruyub saxlayır. Yəni tələbə əsasən özünü tədris vasitəsilə evdə hazırlaşır, lakin semestr ərzində bir neçə dəfə universitetə gələrək imtahanlarda, laboratoriya işlərində və ya praktiki tapşırıqlarda iştirak edir. Bu təhsil forması işə gedən və ya ailəli şəxslər üçün olduqca əlverişli hesab olunur. Qiyabi və distant təhsil arasında əsas fərq, birincidə müəyyən dövrlərdə universitetə səfər zərurətidir, distant təhsildə isə bütün proses onlayn həyata keçirilir.
Hüquqi Baza və Dövlət Siyasəti
Rusiyada distant və qiyabi təhsilin inkişafı üçün ciddi hüquqi və təşkilati tədbirlər həyata keçirilir. Dövlət səviyyəsində universitetlərə onlayn proqramların açılması üçün lisenziyalar verilir, təhsil standartları hazırlanır və akkreditasiya mexanizmləri gücləndirilir. “Project 5-100” kimi böyük proqramlar universitetlərin beynəlxalq arenada nüfuzunu artırmaq üçün distant və qiyabi modellərin tətbiqinə təkan verir.
Həmçinin, Rusiya Təhsil Nazirliyi və ali məktəblər birgə əməkdaşlıq çərçivəsində yeni distant təhsil platformalarını işə salır. Hüquqi bazanın gücləndirilməsi nəticəsində distant diplomlar Rusiya daxilində və beynəlxalq səviyyədə tanınır. Artıq bir çox universitetlərdə tələbələrin həm qiyabi, həm də distant formada ali təhsil alması üçün hüquqi və texniki imkanlar yaradılıb.
Platformalar və Universitet Təcrübəsi
Rusiya universitetləri distant və qiyabi təhsil sahəsində müasir texnologiyalardan istifadə edərək müxtəlif elektron platformalar yaradıblar. Məsələn, “InternetUrok” platforması məktəb pilləsi üçün, “Modern University for the Humanities” isə tamamilə distant ali təhsil üzrə ixtisaslaşıb. Bu cür platformalar istifadəçilərə interaktiv videodərslər, testlər, müəllimlərlə birbaşa ünsiyyət və dərsliklərə 24/7 çıxış imkanı verir.
Ali təhsil müəssisələrində isə həm ənənəvi, həm də distant proqramlar paralel şəkildə aparılır. İTMO Universiteti və HSE Universiteti kimi qabaqcıl ali məktəblər distant təhsili genişləndirməklə tələbələrin istədikləri vaxt və yerdə təhsil ala bilmələrini təmin edir. Universitetlərin bu sahədəki uğuru həm tələbə məmnuniyyətində, həm də məzunların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətində öz əksini tapır.
Statistik Göstəricilər və Cari Mənzərə
2025-ci ildə Rusiyada ali təhsil alan tələbələrin sayı 5,7 milyon nəfəri ötüb. Onların əhəmiyyətli bir hissəsi distant və qiyabi təhsil proqramlarında iştirak edir. Distant təhsil üzrə magistratura proqramlarının sayı 4-dən 27-yə qədər dəyişir, bu da ixtisasların geniş spektrdə təqdim olunmasından xəbər verir. Orta məktəb distant istifadəçilərinin sayı artıq 2,2 milyonu keçib, bu da gənc nəsil arasında bu formatın getdikcə daha çox populyarlaşdığını göstərir.
OECD-nin açıqladığı göstəricilərə görə, Rusiyada 25-34 yaş arası gənclərin ali təhsillə əhatə olunma faizi 82%-ə çatıb. Bu, dünyanın inkişaf etmiş ölkələri arasında ən yüksək göstəricilərdən biridir və ölkədə təhsilin əlçatanlığının artdığını təsdiqləyir. Eyni zamanda, “Project 5-100” proqramında iştirak edən 21 universitetdə ümumilikdə 390 mindən çox tələbə distant və qiyabi formada təhsil alır.
Azərbaycanlı Tələbələr üçün Müraciət Prosesi və Sənəd Tələbləri
Rusiyada distant və qiyabi təhsil almaq istəyən azərbaycanlılar üçün müraciət prosesi və sənəd tələbləri kifayət qədər şəffaf və əlçatandır. İlk növbədə, tələbə təhsil pilləsini – bakalavr, magistr və ya əlavə kurslar – seçməlidir. Dil tələbləri də önəmlidir: rusca proqramlar üçün rus dili biliyi, ingilis dilli proqramlar üçün isə TOEFL və ya IELTS sertifikatı tələb oluna bilər.
Ərizəçi diplomunun apostil transliterasiyası, akademik transkript, şəxsiyyət vəsiqəsi, CV, motivasiya məktubu və bəzən də tövsiyə məktubu təqdim etməlidir. Qiyabi təhsil üçün universitetə gedəcəksə, viza alınmalıdır, lakin distant proqramlarda təhsil yalnız onlayn olduğu üçün viza zəruri deyil. Qeydiyyat prosesində onlayn formaların doldurulması, ödənişlərin təsdiqlənməsi və elektron sənəd göndərilməsi əsas prosedurlardandır.
Üstünlüklər və Qarşıya Çıxan Çətinliklər
Distant və qiyabi təhsilin əsas üstünlükləri arasında elastik tədris qrafiki, iş və ailə həyatı ilə təhsilin uyğunlaşdırılması və maliyyə baxımından qənaət etmək imkanları önə çıxır. Əlavə olaraq, tələbə həm akademik, həm də praktiki bacarıqlarını inkişaf etdirə, fərdi maraqlarına uyğun olaraq dərslər seçə bilir. Xüsusilə işgüzar şəxslər və regionlarda yaşayanlar üçün bu imkanlar əvəzsizdir.
Bununla belə, distant və qiyabi təhsil formalarının çatışmazlıqları da mövcuddur. Sosial və peşəkar təmasların az olması, canlı ünsiyyətin məhdudluğu, bəzi ixtisaslarda (tibb, mühəndislik və s.) laborator işlərin yalnız qismən yerinə yetirilməsi və texniki problemlər müəyyən çətinliklər yarada bilər. Bu səbəbdən, tələbə seçimi zamanı bütün bu məqamları nəzərə almalı və öz ehtiyaclarına uyğun qərar verməlidir.
Perspektiv İstiqamətlər və Gələcək Proqnozlar
Rusiya təhsil sektorunda distant və qiyabi təhsil sahəsinin inkişafı üçün gələcəkdə hibrid modellərin daha geniş tətbiq olunacağı gözlənilir. Yəni, bəzi dərslər tamamilə onlayn, digərləri isə qiyabi və ya ənənəvi qaydada keçiriləcək. Texnoloji yeniliklərin – süni intellekt, virtual laboratoriyalar, simulyasiya proqramları – tətbiqi tədrisin keyfiyyətini və əlçatanlığını artıracaq.
Həmçinin, regionlar və kənd yerlərində distant təhsilin genişlənməsi, beynəlxalq akkreditasiyanın güclənməsi və MDB məkanında diplomların qarşılıqlı tanınması əsas prioritetlərdəndir. Bu istiqamətdə dövlətlərarası əməkdaşlıq layihələri, təhsil sərgiləri və xüsusi proqramlar planlaşdırılır. Bütün bunlar Rusiyada distant və qiyabi təhsilin gələcək illərdə daha əlçatan və keyfiyyətli olacağının xəbərçisidir.
Azərbaycan-Rusiya Əməkdaşlığı və Xüsusi İmkanlar
Azərbaycan və Rusiya arasında təhsil sahəsində əməkdaşlıq yeni mərhələyə qədəm qoyub. Rusiya universitetləri azərbaycanlı tələbələr üçün ödənişsiz və ya güzəştli distant yerlər ayırır, xüsusi qrant proqramları və telekommunikasiya şirkətləri tələbələrə texniki dəstək təklif edir. 2025-ci ildə bir neçə beynəlxalq konfrans və seminar keçirilməsi planlaşdırılıb ki, bu tədbirlərdə yeni təhsil platformaları və distant proqramlar barədə geniş məlumat verilir.
Bu əməkdaşlıq sayəsində azərbaycanlı gənclər üçün Rusiyada təhsil almaq daha asan və rahat olur. Əməkdaşlıq çərçivəsində tələbələrə əlavə təqaüdlər, onlayn konsultasiya və karyera dəstəyi də təqdim edilir. Eyni zamanda, distant diplomların qarşılıqlı tanınması iki ölkənin ali təhsil sahəsində daha sıx inteqrasiyasına şərait yaradır.
Distant və Qiyabi Təhsilin Rusiya Təhsil Sistemində Yeri
| Təhsil Forması | Əsas Xüsusiyyətlər | Tədris Prosesinin Formatı | Tələbə Üçün Əsas Tələblər | Praktiki İmkanlar | Əlavə Qeyd |
| Distant Təhsil | Tam onlayn, internet üzərindən aparılır | Elektron platformalarda video, test, mühazirə | Kompüter, internet, texniki bilik | Laboratoriyalar bəzən virtual | Viza tələb olunmur |
| Qiyabi Təhsil | Özünü tədris və sessiyalar | İmtahan və praktikalar üçün universitetə getmək lazımdır | Dil biliyi, vaxt planlaması | Praktiki dərslər əyani keçirilə bilər | Viza tələb oluna bilər |
| Ənənəvi Təhsil | Universitetdə əyani iştirak | Gündəlik auditoriya, seminar və laboratoriya | Davamiyyət, əyani iştirak | Tam real təcrübə | Distant və qiyabi ilə müqayisədə daha az çeviklik |
Rusiyada distant və qiyabi təhsil formaları təhsilin əlçatanlığını və fərdi inkişaf imkanlarını daha geniş auditoriyaya çatdırmaq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Texnologiya və qanunvericilikdə baş verən yeniliklər, universitetlərin rəqabət qabiliyyətinin artması və beynəlxalq əməkdaşlıqlar bu sahənin inkişafını sürətləndirir. Müasir gənclər üçün bu modellər, həm fərdi, həm də peşəkar həyatlarını daha uğurla qurmağa imkan verir. Bununla yanaşı, distant və qiyabi təhsilin bəzi çətinlikləri, məsələn, sosial ünsiyyətin azalması və praktiki dərslərin məhdudluğu, diqqətlə nəzərə alınmalıdır.
Düzgün planlaşdırılmış müraciət prosesi, hüquqi və texniki tələblərin vaxtında ödənilməsi və şəxsi məqsədlərin aydın müəyyən edilməsi tələbələrə uğurlu təhsil yolunu təmin edir. Azərbaycanlı tələbələr üçün bu imkanlar, həm maliyyə, həm də vaxt baxımından böyük üstünlüklər yaradır. Nəticə etibarilə, Rusiyada distant və qiyabi təhsil müasir dövrdə təhsilin transformasiyası üçün vacib vasitəyə çevrilir və bu tendensiyanın yaxın illərdə daha da güclənəcəyi gözlənilir.
Ən Çox Verilən Suallar
Distant təhsil tələbənin universitetdə fiziki iştirak etmədən, onlayn platformalar vasitəsilə təhsil aldığı bir formatdır. Əsas üstünlüyü elastik vaxt rejimi, istənilən məkandan təhsilə çıxış imkanı və yaşayış xərclərinin minimuma enməsidir.
Qiyabi təhsil zamanı tələbə ildə müəyyən müddətdə universitetdə əyani dərslərdə iştirak edir, ilin qalan hissəsində isə müstəqil şəkildə dərsləri oxuyur. Distant təhsildə isə proses tamamilə onlayn təşkil edilir və tələbə universitetə getmədən bütün imtahan və tapşırıqları məsafədən yerinə yetirir.
Əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsi, əvvəlki təhsil haqqında sənəd (attestat və ya diplom), bəzi hallarda motivasiya məktubu, tövsiyə məktubu və dil biliklərini təsdiqləyən sertifikat tələb olunur. Magistratura üçün CV və əlavə sənədlər də istənə bilər.
Distant bakalavriat proqramları üçün illik təhsil haqqı orta hesabla 1000–4000 avro, magistratura proqramları üçün 1500–5500 avro arasında dəyişir. Qiyabi proqramlarda isə bu rəqəm bakalavriatda 1200–4500 avro, magistraturada isə 1800–6000 avro aralığındadır.
Ən böyük üstünlük viza ehtiyacının olmamasıdır. Xarici tələbələr universitetə getmədən, onlayn qaydada təhsil ala və diplom əldə edə bilirlər. Bu həm vaxta, həm də xərclərə qənaət imkanı yaradır.
InternetUrok, Modern Humanitarian University (MUH), ITMO Universiteti və Moskva Dövlət Universiteti distant və qiyabi proqramlar təklif edən əsas universitetlərdəndir. Hər birinin öz spesifik ixtisasları və proqramları mövcuddur.
Rusiyada rəsmi akkreditə olunmuş distant və qiyabi proqramlar əyani təhsillə eyni hüquqi qüvvəyə malikdir və işəgötürənlər tərəfindən qəbul edilir. Lakin bəzi ölkələrdə distant diplomların tanınması ilə bağlı əlavə şərtlər ola bilər.
Əsas çətinliklər arasında motivasiya problemi, sosial təcrid, praktiki dərslərin azlığı və texniki resurslara ehtiyac durur. Dil baryeri və internetin keyfiyyəti də bəzən problem yarada bilər.
Tələbələr universitetin nüfuzuna, proqramın akkreditasiyasına, tədris dilinə, diplomun tanınmasına və təhsil xərclərinə diqqət yetirməlidirlər. Eləcə də təhsil müddətində mentor dəstəyi və texniki imkanlar da önəmlidir.
2025-ci il üçün əsas yeniliklərə süni intellektin təhsildə tətbiqi, adaptiv təlim sistemləri, virtual reallıq texnologiyaları və rəqəmsal platformaların genişləndirilməsi daxildir. Bu yeniliklər təhsili daha əlçatan və maraqlı edəcək.
