Türkiyədə İmtahansız Təhsil: Proqramlar, Tələblər-ƏN SON 2025

Son illərdə Türkiyədə ali təhsilin əlçatan olması istiqamətində bir sıra islahatlar aparılıb. Bu islahatların içərisində ən diqqət çəkənlərindən biri isə imtahansız qəbul sistemlərinin tətbiqi və genişləndirilməsi olmuşdur. Xüsusilə, xarici tələbələr – o cümlədən Azərbaycan və digər türk respublikalarından olan gənclər – üçün təhsil imkanları daha sərbəst və çevik hala gətirilib.

İmtahansız təhsil dedikdə yalnız imtahan vermədən qəbul olunmaq deyil, həm də müəyyən akademik sənədlər və nəticələr əsasında seçim prosesi nəzərdə tutulur. Türkiyənin həm dövlət, həm də özəl universitetləri müəyyən kvotalar, diplom əsaslı qəbul formaları, orta məktəb nəticələri və xüsusi proqramlarla imtahansız qəbul təklif edir.

Bu tendensiya tələbələrin vaxt itirmədən və imtahan stresi keçirmədən ali məktəblərə yerləşməsini asanlaşdırır. Elə bu səbəbdən də son illərdə Azərbaycandan Türkiyəyə imtahansız əsaslarla müraciət edənlərin sayı ikiqat artmışdır. Bu artım həm təhsil sistemindəki dəyişikliklərlə, həm də universitetlərin beynəlxalq tələbə qəbul strategiyalarında yeniliklərlə əlaqəlidir.

İmtahansız Qəbul Yolları: Diplomla Qəbul, Xüsusi Kvotalar və Alternativ Mexanizmlər

Türkiyədə imtahansız qəbul sistemləri müxtəlif formalarda tətbiq olunur və bu mexanizmlər universitetdən universitetə dəyişir. Aşağıda əsas qəbul yolları təqdim olunur:

1. Diplomla Qəbul:

Bu sistem üzrə tələbələrin orta məktəb və ya lisey (attestat) nəticələri əsas götürülür. Universitetlər qəbul zamanı minimum GPA (ortalama bal) tələb edir. Məsələn, 100 üzərindən minimum 70 və ya 5 ballıq sistem üzrə minimum 3 bal tələb oluna bilər.

2. Kvota Əsaslı Qəbul:

Türkiyə dövlətinin müəyyən etdiyi “YÖS-siz qəbul kvotaları” əsasında bir çox universitet xarici tələbələr üçün ayrılmış yerlərə imtahansız qəbul həyata keçirir. Bu kvotalar hər il dəyişir və universitetin saytında dərc olunur.

3. Özel Proqramlar və Müqavilələr:

Bəzi özəl universitetlər Azərbaycandakı təhsil agentlikləri ilə əməkdaşlıq çərçivəsində imtahansız qəbul proqramları təqdim edir. Bu proqramlarda müraciətçinin məktəb göstəriciləri və şəxsi motivasiya məktubu əsas seçim kriteriyası sayılır.

4. İkili Diplom və Tərəfdaşlıq Proqramları:

Bəzi universitetlər, xüsusilə Avropa İttifaqı və türk ölkələri ilə imzalanmış razılaşmalara əsasən birbaşa qəbul mexanizmi tətbiq edirlər. Bu sistemdə tələbə həm yerli, həm də Türkiyə diplomu alır.

Rəsmi Qəbul Qaydaları və Tələb Olunan Sənədlər

İmtahansız qəbul zamanı tələb olunan sənədlər ümumilikdə aşağıdakılardır:

1. Attestat və ya orta məktəb diplomu – notarial tərcüməsi ilə birlikdə
2. Pasportun surəti
3. Şəxsiyyət vəsiqəsi
4. 3×4 ölçüdə rəngli foto
5. Motivasiya məktubu (Statement of Purpose) – bəzi universitetlərdə mütləqdir
6. Tərcümeyi-hal və ya CV – əlavə olaraq təqdim edilə bilər
7. Tövsiyə məktubu – bəzi özəl universitetlər tələb edir
8. Dil biliyinə dair sənəd – varsa TÖMER (Türkcə sertifikatı) və ya İngilis dili sertifikatı

Bu sənədlərlə müraciət elektron və ya fiziki formada həyata keçirilir. Universitetlərin əksəriyyəti müraciətləri xüsusi platformalar vasitəsilə toplayır. Sənədlər təqdim edildikdən sonra ünvanlı şəkildə fərdi cavablandırma və nəticələndirmə aparılır.

Fakültələr Üzrə İmtahansız Qəbul İmkanları

İmtahansız qəbul sistemində bəzi fakültələr digərlərinə nisbətən daha əlverişli və açıqdır. Bu, həm universitetin tələbə profili, həm də fakültənin spesifik tələblərindən asılıdır.

1. Sosial Elmlər və Humanitar Sahələr:

Bu sahələrə aid fakültələrdə imtahansız qəbul imkanları daha genişdir. Xüsusilə:

• İctimai elmlər
• Tarix və coğrafiya
• Sosiologiya
• Jurnalistika
• Pedaqogika
• Psixologiya

Bu ixtisaslar üzrə qəbul zamanı orta məktəb nəticələri və motivasiya məktubu əsas götürülür.

2. Mühəndislik və Texniki Fakültələr:

İmtahansız qəbul bu sahələrdə də mümkündür, lakin tələblər bir qədər sərtdir. Aşağıdakı ixtisaslar ön plandadır:

• Kompüter mühəndisliyi
• Mexanika mühəndisliyi
• İnşaat mühəndisliyi
• Elektronika və rabitə
• Proqramlaşdırma və Data Science

Bu sahələrdə qəbul zamanı məktəb nəticələri ilə yanaşı, riyaziyyat və fizika üzrə yüksək ortalamalar tələb oluna bilər.

3. İqtisadiyyat və Biznes:

Ən çox tələbə qəbul edən sahələrdən biri də iqtisadiyyat və idarəetmə ixtisaslarıdır:

• Maliyyə və mühasibatlıq
• Marketinq
• Menecment
• Beynəlxalq münasibətlər

Bu sahələrə imtahansız qəbul geniş şəkildə tətbiq olunur. Təqaüd imkanları da yüksəkdir.

4. Tibb və Səhiyyə İxtisasları:

Tibb, diş həkimliyi və əczaçılıq kimi sahələrdə imtahansız qəbul olduqca məhduddur. Lakin aşağıdakı ixtisaslarda qəbul mümkündür:

• Fizioterapiya
• Tibb bacılığı
• Səhiyyə idarəçiliyi
• Ətraf mühit sağlamlığı

Bu sahələr üzrə də GPA əsaslı seçim edilir.

İmtahansız Qəbul Təklif Edən Universitetlər və İxtisaslar (Cədvəl)

Aşağıdakı cədvəldə imtahansız qəbul həyata keçirən bəzi universitetlər və uyğun ixtisaslar təqdim olunur:

Qeyd: Bu cədvəl təxminidir və hər il qəbul planına uyğun dəyişə bilər. Rəsmi saytlardan təsdiq almaq tövsiyə olunur.

Təhsil Haqları, Təqaüd və Yaşayış Məsələləri

İmtahansız qəbul sistemində təhsil haqları universitetin növündən və ixtisasdan asılı olaraq dəyişir. Dövlət universitetləri nisbətən daha münasibdir, lakin özəl universitetlər təqaüd və endirimlərlə bu fərqi balanslaşdırır.

Təhsil Haqları:

• Dövlət universitetləri: 300 – 1500 TL / illik
• Özəl universitetlər: 2500 – 10.000 USD / illik
• Tibb və mühəndislik: yuxarı limitdə

Təqaüd Növləri:

1. Türkiyə Bursları – yaşayış, yemək və təhsil haqqını tam qarşılayır.
2. Universitet daxili akademik təqaüdlər – GPA əsaslı verilir.
3. Azərbaycan Təhsil Nazirliyi və ya özəl fondlar – məhdud dəstək verir.

Yaşayış və Yataqxana:

• Dövlət yataqxanaları: 300 – 600 TL / ay
• Özəl yataqxanalar: 100 – 300 USD / ay
• Orta yaşayış xərci (qida, nəqliyyat): 1500 – 2000 TL / ay

2025-ci İl Üçün Yeniliklər və Qaydalar

2025-ci ildən etibarən Türkiyə Ali Təhsil Qurumu (YÖK) və universitetlər xarici tələbə qəbulunda bir sıra yeniliklər tətbiq edəcək. Bu dəyişikliklər əsasən şəffaflıq və keyfiyyətin artırılması məqsədi daşıyır:

Əsas yeniliklər:

1. Onlayn müraciət platformalarının vahidləşdirilməsi – Bütün universitetlər artıq YÖK tərəfindən təqdim olunan mərkəzləşdirilmiş sistemə keçəcək.
2. Tərcümə edilmiş sənədlərin rəqəmsal təsdiqi – Əvvəl notarial təsdiq tələb olunurdusa, indi sistem üzərindən PDF formatda təsdiq aparılacaq.
3. Yeni qiymətləndirmə meyarları – Motivasiya məktubları və akademik maraqlar daha yüksək əhəmiyyət daşıyacaq.
4. Türkcə hazırlıq mərhələlərinin intensivləşdirilməsi – Qəbul edilən tələbələr üçün 1 illik hazırlıq proqramı mütləq olacaq (TÖMER imtahanı olmayanlar üçün).
5. Tibb və mühəndislik sahələrində minimum orta bal tələbi artacaq – 100 üzərindən minimum 80 bal tələb oluna bilər.

Bu yeniliklər həm tələbələrin daha uyğun universitetlərə yerləşməsini təmin edir, həm də ümumi təhsil keyfiyyətinin yüksəlməsinə xidmət edir.

Türkiyədə imtahansız təhsil almaq istəyən Azərbaycanlı tələbələr üçün 2025-ci ildən etibarən imkanlar daha da genişlənmişdir. Bu imkanlardan istifadə etmək üçün əsas odur ki, tələbə vaxtında sənədlərini hazırlasın, doğru ixtisas seçimi etsin və qəbul mexanizmini düzgün başa düşsün.

Ən çox qəbul təklif edilən sahələr sosial elmlər, idarəetmə və bəzi mühəndislik sahələridir. Tibb və əczaçılıq üzrə yerlər məhdud olsa da, səhiyyə yardımçı sahələrində daha çox yer ayrılır. Təhsil haqları və yaşayış xərcləri nəzərə alınsa da, təqdim edilən təqaüdlər bu yükü azaltmağa yardımçı olur.